Plastmassany dogry gaýtadan işlemek

Dünýäde her ýyl 300 million tonna plastik galyndy öndürilýär, ol derýalarda we ummanlarda, soň bolsa aşgazanymyzda bolýar. Ummanlarda, gury ýerlerde guşlary, balyklary we haýwanlary heläkçilige sezewar edýär. Iň bolmanda plastiki galyndylary gaýtadan işlemek arkaly zyýany azaldyp bileris. Emma, şu wagta çenli taşlanan plastmassanyň diňe 9 % göterimi gaýtadan işlenýär.

Hünärmenler plastik hapalanmak meselesine “jadyly” çözgüdiň ýokdugyny boýun alýarlar. Plastmassany gaýtadan işlemek plastmassa galyndylaryny azaldyp biler, ýöne kynçylyklar bar.

Birinjiden, plastik galyndylaryň käbir görnüşlerini gaýtadan ulanyp bolmaýar. Adamlar, hatda ynsaply raýatlar hem köplenç "hemme zady bir üýşmek" diýlişi ýaly, bu gaýtadan işlemek üçin çykdajylary ýokarlandyrýar.

Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky Gurşaw Maksatnamasynyň soňky hasabatynda: "Plastmassadaky polimerlere, garyşyk materiallardan galyndylara, hapa iýmit gaplamalaryna himiki maddalar gaýtadan işlenmegi we goşmaça çykdajylary çekmegi kynlaşdyrýar" diýilýär. Galyndylary dolandyrmagyň kemçilikleri Hytaýyň şu ýyl beýleki ýurtlardan galyndylary kabul etmegi bes etmek karary bilen has aýdyň ýüze çykdy. 1992-nji ýyldan bäri Hytaý dünýädäki galyndylaryň ýarysyny taşlady. Indi ýurtlaryň öz galyndylaryny gaýtadan işlemäge asla taýyn däldigi ýüze çykdy.

Hünärmenler gaplaýyş öndürijilerine we satyjylaryna galyndylary gaýtadan işlemek üçin çykdajylaryň öwezini dolmaga mejbur edilmelidigini köpden bäri maslahat berýärler. Birnäçe kompaniýa gaýtadan işlenen plastmassany eýýäm ulanýar, emma henizem az. Galyndylar üçin jogapkärçiligi öz üstüne almak islemeýänlere jeza berilip bilner. Şeýlelik bilen, Angliýanyň hökümeti supermarketlere, söwda firmalaryna we içgi öndürijilerine ýylda 70 milliondan bir milliard funt sterlinge çenli töleg almak isleýär.

Ýewropa Komissiýasynyň täze strategiýasy bolsa, gaýtadan işlenip     ýa-da gaýtadan ulanylyp bilinjek plastmassa önümlerine doly geçmegi talap edýär. 2030-njy ýyla çenli munuň 200 müň iş ornuny döretjekdigine ynanýarlar, ýöne plastmassa gaýtadan işlemegiň gerimi dört esse artar.

Häkimiýetleriň galyndylary dogry dolandyrmak ukyby ýok garyp ýurtlarda ýagdaý hasam erbet. Mundan başga-da, olaryň köpüsi deňizleriň we ummanlaryň hapalanmagynyň iň uly çeşmesidir. Diňe 10 derýa plastmassanyň 90 göterimini okeanlara getirýär, olaryň sekizisi Aziýada.

Bu ýagdaý käbir iri kompaniýalaryň ünsüni özüne çekdi. Mysal üçin, “Veolia” gaýtadan işleýän firma we söwda ägirdi “Unilever” Hindistanda we Indoneziýada galyndylary ýygnamak we gaýtadan işlemek üçin täze tehnologiýalary ulanmak we aýlawly ýa-da nol galyndy ykdysadyýetine geçmek üçin bilelikde işlär. Okeanlary plastmassadan goraýan “Circuit Capital” maýa goýum kompaniýasy geljek-de Günorta we Günorta-Gündogar Aziýada gaýtadan işleýän pudaga maýa goýmagyň artykmaçlyklaryny görkezmekçi.